Wolven in Nederland: feiten of fabels?

De wolf is terug in Nederland, en dat is niet onopgemerkt gebleven. Voor de één een symbool van wilde natuur, voor de ander een bron van angst en schade. Maar hoeveel van de discussie is gebaseerd op feiten, en hoeveel op misverstanden? In dit artikel analyseer ik de werkelijke impact van de wolf, kijken we naar wetenschappelijke inzichten en ontkrachten we veelvoorkomende mythes. Is de wolf echt een bedreiging, of vooral een onbegrepen toppredator?

door Eric Bergmeester, gepubliceerd op 24 februari 2025, laatst aangepast 25 februari 2025

De wolf hoort thuis in Nederland

Na een afwezigheid van 150 jaar is de wolf op eigen kracht teruggekeerd. Dankzij natuurherstel en de aanleg van ecologische verbindingszones zijn er voldoende bossen, heidegebieden en natuurreservaten waar de wolf kan leven. Onder andere de Veluwe, Drenthe, Friesland en delen van Brabant en Limburg bieden geschikte leefgebieden (15). De wolf migreert vanuit Duitsland en België op natuurlijke wijze naar ons land (2). Dit bewijst dat Nederland geschikt leefgebied biedt. Nederland is geen geïsoleerd land, maar maakt onderdeel uit van een groter ecosysteem waarin wolven zich verspreiden. In andere Europese landen, zoals Duitsland, België en Italië, leven wolven in gebieden met vergelijkbare bevolkingsdichtheden als Nederland, vaak dichter bij mensen dan gedacht (23). Zijn aanwezigheid is daarmee geen toevalligheid, maar een teken van een herstellend landschap.

Als inheemse diersoort speelt de wolf een belangrijke rol in het ecosysteem. Hij helpt populaties van edelherten, wilde zwijnen en reeën gezond en in balans te houden, waardoor overbegrazing wordt voorkomen en de biodiversiteit wordt versterkt (4).

Hoewel sommige media spreken van een ‘wolvenplaag’, is daar geen sprake van. In Nederland leven volgens de laatste voortgangsrapportage van BIJ12 van 13 februari 2025 (2) naar schatting 98 tot 109 wolven, en hun populatie groeit langzaam en lijkt af te vlakken. Er is geen sprake van oncontroleerbare groei. Wolven reguleren zichzelf door hun territoriumgedrag en het feit dat ze voor hun voedsel afhankelijk zijn van wilde prooidieren. Zodra een gebied vol is, trekken jonge wolven verder.

De wolf geniet in Nederland en de rest van de Europese Unie een hoge mate van bescherming op basis van de Habitatrichtlijn (92/43/EEG). Deze richtlijn verplicht lidstaten om de soort en haar leefgebied te beschermen. Dit betekent dat het opzettelijk doden, verstoren of vangen van wolven verboden is, tenzij er sprake is van uitzonderlijke omstandigheden die strikt gereguleerd worden. Daarnaast valt de wolf in Nederland onder de Wet natuurbescherming, die verdere richtlijnen biedt over beheer en schadevergoeding bij aanvallen op vee.

Recent heeft de Europese Commissie echter aangekondigd dat zij overweegt de beschermingsstatus van de wolf te verlagen. Dit is een reactie op toenemende zorgen over conflicten met landbouw en veeteelt in verschillende lidstaten. Een eventuele verlaging zou lidstaten meer ruimte geven om maatregelen te nemen tegen de wolf, zoals verruiming van de mogelijkheden om het dier af te schrikken of zelfs af te schieten. Dit onderwerp leidt tot felle discussies tussen natuurbeschermers en belangengroepen uit de agrarische sector.

Wolven vormen geen gevaar voor mensen

Wolven mijden contact met mensen van nature. In het huidige Europa zijn geen gevallen bekend waarin gezonde wolven mensen hebben aangevallen​. Dit komt doordat wolven mensen niet als prooi zien en over het algemeen schuw zijn. In Nederland lijken sommige wolven zich weinig aan te trekken van de aanwezigheid van mensen en vertonen soms nieuwsgierig gedrag. Dit zijn voornamelijk jonge onderzoekende wolven, die soms zelfs mensen korte tijd volgen of indringend kunnen aankijken. Ook gebeurt het regelmatig dat wolven worden waargenomen in de omgeving van dorpen en steden, een enkele keer zelfs lopend door de bebouwde omgeving. Vaak zijn dit wolven die op zoek zijn naar een nieuw territorium. Dit betekent niet dat ze agressief zijn, op zoek zijn naar mensen of mensen aanvallen. Uit onderzoek en eigen waarneming blijkt dat opgroeiende wolven steeds meer afstand nemen van mensen. Volwassen wolven vertonen meer schuwheid en vermijden menselijk contact (1).

Wolven zijn toppredatoren die zich door evolutie hebben aangepast aan het jagen op prooidieren zoals herten en wilde zwijnen. Mensen passen niet in hun natuurlijke dieet en worden niet als potentiële prooi gezien. Studies tonen aan dat wolven de aanwezigheid van mensen liever vermijden en zich terugtrekken als ze menselijke geur of geluiden opmerken.

Een wolf zal alleen gevaarlijk gedrag kunnen vertonen als hij ziek is (bijvoorbeeld hondsdolheid, wat in West-Europa niet voorkomt) of als hij door mensen wordt gevoerd of bedreigd. Voeren kan ervoor zorgen dat wolven hun natuurlijke angst voor mensen verliezen en hen juist gaan associëren met voedsel. Dit kan leiden tot ongewenst nabijheidsgedrag, wat verkeerd kan worden geïnterpreteerd als agressie. Wanneer mensen een nieuwsgierige of voedselzoekende wolf als een bedreiging zien, kan dit leiden tot onnodige angst of paniek. Dit kan resulteren in overreacties, zoals roepen, rennen of zelfs gewelddadige reacties, wat de situatie kan verergeren.

Hoewel wolven geen natuurlijke agressie naar mensen tonen, kunnen ze, als ze te veel gewend raken aan menselijke aanwezigheid, een risico vormen voor kleine huisdieren zoals honden of katten. Dit kan leiden tot meer oproepen om wolven te bestrijden, terwijl het probleem in feite door menselijke gedragingen is ontstaan.

Daarom is het essentieel om afstand te bewaren en wolven niet actief te benaderen of lokken, zodat ze hun natuurlijk schuwheid behouden.

Problemen met vee zijn vaak te voorkomen

Wolven zijn een terugkerend onderwerp van discussie in de veehouderij, vooral omdat ze steeds vaker vee aanvallen (2). Hoewel dit een uitdaging vormt, zijn er verschillende manieren om vee effectief te beschermen. Niet alle maatregelen zijn voor iedere boer even haalbaar, maar door verschillende technieken te combineren, kan het risico op aanvallen aanzienlijk worden verkleind. Ervaringen uit landen zoals België en Duitsland laten zien dat preventie werkt en het aantal aanvallen aanzienlijk kan verminderen (20).

Uit de meeste recente voortgangsrapportage van BIJ12 (2) blijkt dat in 2024 89,8% van de aanvallen op vee plaatsvindt bij dieren die niet goed beschermd zijn​. Over de onderzoeksperiode 2022-2024 was dit gemiddeld 94,1 %. Dit betekent dat er geen sprake is van preventieve maatregelen zoals beschreven in de Faunaschade Preventiekit Wolven (FPK). Bij 3% van de meldingen was wel gepoogd preventieve maatregelen te nemen, maar zijn er gebreken geconstateerd. Bij 3,7% van de meldingen was sprake van preventieve maatregelen zonder dat er een gebrek kon worden vastgesteld. Hier is nog flinke winst te behalen. Zeker omdat het aantal schademeldingen en aantal stuks gedood vee sterk toeneemt.

Uit dezelfde rapportage blijkt dat er in 2024 897 opgevolgde meldingen van vermoedelijke wolvenschade, bij 770 meldingen wolf via DNA is aangetoond en 25 waar wolf niet is uit te sluiten. Dit betekent dat 88,6% van de opgevolgde meldingen wolf is aangetoond of niet is uit te sluiten. In 9,8% is aangetoond dat de schade niet door wolf komt, maar door hond, vos en onbekende oorzaak. Een klein deel van de meldingen is nog in onderzoek. Over de onderzoeksperiode 2015-2024 was 82,8% van de schade veroorzaakt door wolf. Het percentage schade door wolf in 2024 is hoger dan over totale onderzoeksperiode.

In de Faunaschade PreventieKit Wolven (19) staan een aantal preventieve maatregelen opgenomen. Denk hierbij aan fysieke bescherming door rasters en nachtelijke opvang, biologische bescherming door waakhonden en kuddebeheer, en tijdelijke en flexibele oplossingen. Omdat niet elke boer de middelen heeft om preventieve maatregelen te nemen, zijn er in Nederland en andere Europese landen subsidies beschikbaar voor preventieve maatregelen. Daarnaast kunnen boeren schadevergoeding aanvragen voor gedode of gewonde schapen, mits ze kunnen aantonen dat hun dieren goed beveiligd waren. Voor sommige boeren zullen de noodzakelijke aanpassingen alsnog niet haalbaar zijn. In dat geval kan het noodzakelijk zijn na te denken over andere aanpassingen in de bedrijfsvoering.

Ondanks maatregelen, kan het voorkomen dat wolven vee aanvallen. Wolven zijn intelligent (6) en leren in sommige gevallen maatregelen te omzeilen. Als wolven vee aanvallen, dan is er regelmatig sprake van surplus killing. Surplus killing bij wolven betekent dat ze soms meer prooien doden dan ze direct opeten. Dit gebeurt vooral wanneer prooien kwetsbaar of overvloedig zijn, zoals in afgesloten ruimtes of bij zware sneeuwval. Wolven doen dit uit jachtinstinct en om voedselvoorraden aan te leggen. Vaak keren ze later terug om de rest op te eten, terwijl andere aaseters ook profiteren. Hoewel het verspilling lijkt, is surplus killing een natuurlijk overlevingsmechanisme. Dit gedrag leidt soms tot emotionele reacties van mensen.

Een duurzaam wolvenbeleid moet ook rekening houden economische belangen. Dit betekent dat er ruimte moet zijn voor aanpassingen op basis van nieuwe inzichten en ervaringen in Nederland en uit andere landen. Bijvoorbeeld, als bepaalde gebieden vaker conflicten ervaren, of als preventieve maatregelen minder effectief blijken te zijn, kunnen daar extra preventiemaatregelen worden genomen. Daarnaast is het van belang om boeren en andere belanghebbenden actief te betrekken bij het beleid, zodat zij de middelen en ondersteuning krijgen die nodig zijn om schade te minimaliseren.

Verschillende manieren om naar natuur te kijken

De discussie over de wolf wordt sterk beïnvloed door de manier waarop mensen naar de natuur kijken. Hierbij spelen twee denkrichtingen een rol: een egocentrische en een ecocentrische visie. Deze twee perspectieven beïnvloeden hoe we omgaan met natuur in een landschap dat grotendeels door de mens is gevormd.

Vanuit een egocentrisch perspectief staat de mens en zijn belangen centraal. De mens ziet zichzelf als heerser over de natuur en beschouwt andere soorten en ecosystemen als middelen om economische en sociale doelen te bereiken. Dit leidt tot exploitatie van natuurlijke hulpbronnen, waarbij natuurbehoud vaak ondergeschikt is aan economische groei. Economische belangen en menselijke leefomstandigheden krijgen prioriteit boven ecologische stabiliteit. In een egocentrische visie heeft de natuur slechts waarde als deze nuttig is voor de mens, bijvoorbeeld door voedselproductie, energievoorziening of recreatie. Biodiversiteit en ecosystemen worden voornamelijk beschermd als ze direct bijdragen aan menselijke belangen, zoals landbouw, bosbouw en toerisme. In een egocentrisch systeem grijpt de mens actief in om de natuur naar zijn hand te zetten, zoals door ontbossing, rivierregulering, genetische modificatie en grootschalige infrastructuurprojecten. Wilde dieren worden soms beheerd via jacht, populatiecontrole of reservaten, in plaats van dat hun intrinsieke waarde wordt erkend.

De wolf wordt dan vooral gezien als een concurrent of bedreiging. Boeren vrezen schade aan hun vee, bewoners in landelijke gebieden maken zich zorgen over veiligheid, en jagers zien de wolf soms als een verstoring van hun beheer van wildpopulaties. In deze visie wordt de wolf vaak gezien als een dier dat gereguleerd moet worden om overlast en economische schade te beperken.

Bij een ecocentrische benadering wordt de natuur als geheel belangrijker geacht dan de individuele menselijke belangen. Door prioriteit te geven aan ecosystemen als geheel, bevordert een ecocentrisch systeem natuurlijke evenwichten. Dit betekent dat soorten op een natuurlijke manier met elkaar in balans blijven, waardoor problemen zoals overbegrazing, bodemdegradatie en biodiversiteitsverlies worden voorkomen. Ecosystemen die zichzelf kunnen reguleren, zijn beter bestand tegen klimaatverandering. Een gezonde biodiversiteit zorgt voor stabiele bodems, waterkringlopen en koolstofopslag, wat essentieel is in de strijd tegen extreme weersomstandigheden. Wanneer ecosystemen optimaal functioneren, wordt de noodzaak van ingrijpende menselijke maatregelen, zoals het reguleren van diersoorten door jacht, kleiner. Dit kan leiden tot minder conflicten tussen boeren, natuurbeschermers en beleidsmakers. Gezonde ecosystemen leveren essentiële diensten, zoals bestuiving door insecten, waterzuivering, CO₂-opslag en vruchtbare bodems. Door een ecocentrische benadering worden deze diensten beschermd en op lange termijn gewaarborgd.

De wolf wordt gezien als een essentieel onderdeel van het ecosysteem, dat helpt om prooidierpopulaties in balans te houden en daarmee bijdraagt aan biodiversiteit. Vanuit dit perspectief wordt de terugkeer van de wolf verwelkomd als een teken van natuurherstel, en wordt ingezet op preventieve maatregelen in plaats van afschot.

Nederland is geen ongerepte wildernis

Nederland is geen ongerepte wildernis, maar een door de mens vormgegeven cultuurlandschap. Dit maakt de discussie complexer: hoe gaan we om met een toppredator die past binnen natuurlijke ecosystemen, maar zich bevindt in een landschap dat grotendeels voor menselijke doeleinden is ingericht?

Het hangt af van de context, maar in de discussie over de wolf lijkt de egocentrische denklijn vaak dominanter dan de ecocentrische. Dit komt doordat menselijke belangen, zoals die van veehouders, jagers en plattelandsbewoners, sterk meewegen in beleidsbeslissingen en de publieke opinie. Angst voor schade aan vee en veiligheid krijgt vaak meer aandacht dan de ecologische rol van de wolf. Toch groeit het ecocentrische perspectief, vooral onder natuurbeschermers en wetenschappers. Zij benadrukken dat de wolf een inheemse diersoort is en bijdraagt aan een gezond ecosysteem. Ook in wetgeving, zoals de Europese bescherming van de wolf, is een ecocentrische benadering terug te zien.

Jagers bevinden zich vaak in een spanningsveld tussen deze twee visies. Vanuit een traditioneel beheer perspectief reguleren jagers populaties van wilde dieren zoals herten en wilde zwijnen, omdat natuurlijke predatoren lange tijd afwezig waren. De terugkeer van de wolf betekent dat er een natuurlijke regulator terug is in het ecosysteem, wat op termijn kan leiden tot minder behoefte aan menselijk ingrijpen. In verschillende gebieden op de Veluwe, waar wolven al enkele jaren voorkomen, is de jacht op bijvoorbeeld edelherten en wilde zwijnen al enkele jaren gestopt. Sommige jagers ervaren de wolf als een concurrent. De aanwezigheid van een grote predator beïnvloedt het gedrag van prooidieren, waardoor deze schuwer worden en zich anders gaan verspreiden. Dit kan jagen bemoeilijken en roept soms weerstand op binnen de jachtgemeenschap.

Natuur en landbouw kunnen elkaar versterken

Preventie werkt beter dan afschot

In veel Europese landen, zoals België en Duitsland, zijn preventieve maatregelen zoals afrastering en waakhonden succesvol toegepast. Dit is de conclusie uit verschillende onderzoeken (20,21,22). Door vee goed te beschermen, raken wolven niet gewend aan het eten van schapen en blijven ze jagen op hun natuurlijke prooien, zoals herten en wilde zwijnen. Dit zorgt voor een duurzame manier van samenleven zonder terugkerende conflicten.

Hoewel afschot soms als oplossing wordt genoemd, blijkt uit onderzoek dat het doden van individuele wolven de problemen niet oplost. Integendeel: wolven leven in roedels met een duidelijke sociale structuur. Wanneer een volwassen wolf wordt afgeschoten, raakt de roedel ontregeld. Dit kan ertoe leiden dat jonge, minder ervaren wolven eerder vee aanvallen omdat ze moeite hebben met het jagen op wilde prooien.

Als een leidende wolf van een roedel wegvalt door afschot, kan een zwervende wolf de plaats in een roedel overnemen. Daarnaast zullen territoria die geschikt zijn en vrijkomen door het wegvallen van een heel roedel, in veel gevallen opnieuw ingenomen worden door zwervende wolven die daar een nieuw roedel stichten, wat op termijn tot meer wolven kan leiden in plaats van minder.

Een goed gesprek helpt

Het debat over de wolf wordt vaak op scherp gezet door media en sociale platforms. Polarisatie helpt niemand. Extreme standpunten, van totale bescherming tot volledige uitroeiing, zorgen voor een verhitte discussie waarin nuance verloren gaat. Maar polarisatie helpt niemand. Als samenleving moeten we streven naar een evenwichtige en constructieve aanpak.

Tips om tot een constructieve dialoog te komen:

• Feiten boven emotie stellen
  Angst en misinformatie kunnen leiden tot onnodige paniek en vijandigheid tegenover de wolf. Door wetenschappelijk onderbouwde feiten te verspreiden, kunnen we zorgen voor een realistisch beeld van de impact van de wolf op natuur en landbouw.
• Elkaars perspectief respecteren
  De terugkeer van de wolf raakt verschillende belanghebbenden, van natuurbeschermers tot boeren en beleidsmakers. Door naar elkaar te luisteren en elkaars zorgen serieus te nemen, kunnen we begrip en vertrouwen opbouwen.
• Samenwerken aan oplossingen
  Andere Europese landen, zoals België en Duitsland, hebben laten zien dat preventieve maatregelen zoals wolfwerende afrasteringen en waakhonden effectief zijn. Door van deze ervaringen te leren, kunnen we conflicten verminderen en vreedzaam samenleven met de wolf.
• Media en politiek verantwoordelijk houden
  Sensatiezucht en ongenuanceerde berichtgeving versterken tegenstellingen en zorgen voor onnodige angst. Eerlijke, feitelijke berichtgeving is cruciaal om een evenwichtige discussie te voeren en rationele beleidskeuzes te maken.

Praktische stappen voor een duurzame oplossing

Naast een goed gesprek zijn er concrete maatregelen nodig om conflicten met wolven te voorkomen:

• Preventieve maatregelen
  Overheden en natuurorganisaties moeten boeren ondersteunen bij het beschermen van hun vee, bijvoorbeeld door subsidies voor wolfwerende omheiningen en andere preventieve middelen.
• Educatie en feiten
  Het verspreiden van betrouwbare informatie over de wolf, zijn gedrag en zijn rol in het ecosysteem helpt om misverstanden en angst te verminderen. Voorlichting op scholen en in dorpsgemeenschappen kan bijdragen aan acceptatie.
• Geen verstoring
  Wolven zijn schuwe dieren die van nature mensen vermijden. Door ze niet actief op te zoeken, te voeren of te lokken, voorkomen we dat ze hun natuurlijke gedrag verliezen en problematisch worden.
• Bescherming handhaven
  De wolf is een wettelijk beschermd dier en speelt een belangrijke rol in het ecosysteem. Een verantwoorde omgang met de soort betekent dat we zowel de natuurwaarden als de belangen van mensen in balans moeten brengen.

Een ethisch dilemma voor de natuurliefhebber

Als natuurliefhebber of fotograaf is het fantastisch om een wolf in het wild te kunnen observeren en misschien zelfs te fotograferen. Hier ontstaat echter vaak een ethisch dilemma. Om goed te observeren wil je misschien graag dichtbij komen en je ervaring delen.

Realiseer je dat jij een goede bijdrage kan leveren aan een duurzame samenleving met de wolf. Het is fijn als jij je mooie en positieve ervaring deelt, dit kan bijdragen aan een genuanceerder beeld over de wolf. Zeker omdat de media vaak alleen de negatieve ervaringen met de wolf breed uitmeet. Ben je ervan bewust dat dit een aantrekkende werking kan hebben op andere natuurliefhebbers. Het delen van recente waarnemingen en exacte locaties via socials en omvangrijke app-groepen werkt dit in de hand. Door extra toeloop van mensen kan het gevolg zijn dat wolven sneller wennen aan de aanwezigheid van (grote groepen) mensen, wat juist verstandig is zo veel mogelijk te voorkomen.

Enkele tips als je een wolf ziet:

• Geniet in alle rust van de waarneming.
• Laat de wolf zijn gang gaan zonder invloed van jouw aanwezigheid. Dus niet lokken, roepen of achtervolgen.
• Versper de route die de wolf wil lopen niet.
• Verstoor de wolf ook niet door hem te laten schrikken of snelle bewegingen te maken.
• Houdt ruim afstand tot de wolf, en blijf op de toegestane wegen en paden.
• Als een wolf merkt dat jij er bent en blijft kijken en dichterbij komt, trek je dan discreet terug.

Duurzaam samenleven met de wolf, dat kán!

Samenleven met de wolf is een uitdaging, maar niet onmogelijk. Door feitelijke informatie te verspreiden, preventieve maatregelen te stimuleren en belangen zorgvuldig af te wegen, kunnen we een vreedzaam evenwicht vinden tussen mens en natuur. De wolf is geen vijand, maar een belangrijk onderdeel van ons ecosysteem. Met de juiste aanpak kunnen we schade beperken en de voordelen van zijn aanwezigheid benutten. Dit vraagt om samenwerking tussen boeren, natuurbeschermers en beleidsmakers. Alleen door gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen, kunnen we een toekomst creëren waarin mens en wolf naast elkaar kunnen bestaan.